Latince örümcek anlamına gelen arakne kelimesinin kökeni, Ovid’in Metamorfozlar adlı eserindeanlattığı mitolojik bir hikayedir. Buna göre, bilgelik tanrıçası Atene, çok güzel örgüler ören köylü kızı Arakne’yi kıskanır; onu bir örgü örme yarışmasına davet eder. Yarışma yapılır. Atene, güzel örgüsünde, olimpiyatlarda intikam tanrıçası Nmesis’in, tanrılara meydan okuyan ölümleri taşımasını tasvir etmiştir. Lakin, Arakne’nin örgüsü daha güzel olmuştur. Arekne örgüsünde ölümlere adaletsiz ve haksız davranışlarda bulunan tanrıları tasvir etmiştir. Yenilgiyi hazmedemeyen Atene, Arekne’nin örgüsünü yırtar ve Arekne’nin başına örgüde kullandığı mekikle vurur. Üzüntüyle oradan kaçan Arekne, bir ağacın dalına kendisini asar. Bunu gören Atene, Arekne’yi bir örümceğe çevirir; böylece tanrılara meydan okuyan Arekna hem cezalandırılmış olur, hem de örgü örmeye devam eder.
Bu ilginç hikayeden sonra örümceklerin genel özelliklerini açıklayalım.
Örümcekler böcek değildir. İkisinin en önemli farkı, böceklerin altı bacağı varken örümceklerin sekiz bacağı olmasıdır. Ayrıca böceklerin vücudu üç bölütlü, örümceklerinki ise iki bölütlüdür. Son olarak genelde böceklerin binlerce minik gözden oluşan bileşik gözleri vardır, örümceklerin ise genelde tane basit gözü vardır.
Örümceklere duyulan aşırı tiksinti ve korkuya araknofobi denir. Aksine çoğu zararsızdır ve birçok zararlı böcekleri avlayarak tabiatı temizleyen bir yaratıktır.
Antaktika dışında bütün kıtalarda, çok çeşitli iklim şartlarında ve çöllerde yaşayabilirler. Birçok örümcek türü, özellikle sonbaharın ılık günlerinde, ürettikleri iplikçikleri paraşüt gibi kullanarak, rüzgar yardımıyla kıtalardan çok uzak okyanus adalarına kadar yayılabilirler. 4500 metre yükseklikte bu şekilde uçmakta olan örümcekler görülmüş, en yakın karaya 1500 kilometre uzaklıktaki bir gemide bu tip örümcekler bulunmuştur.
Örümcekler farklı kalitede ipekler üreten fabrikalar gibidirler. Karın bölgelerinin alt kısmında meme şeklindeki konik çıkıntılardan salgılanan ipeğimsi maddeyi çok çeşitli amaçlar için kullanırlar. Çoğu örümcekte salgısı ve yapısı farklı en az iki çeşit ipek bezi vardır. Bu bezlerin ürettiği ipliği kimyasal özelliklerine göre farklı işlerde kullanırlar. Her ipliğin esnekliği, dayanıklılığı, kalınlığı ve yapışkanlığı farklı olduğundan, hangi iplik hangi işe daha uygunsa orada kullanılır. Bazı ipleri av yakalamak için tuzak ağları kurmada, bazı ipleri yuvalarının içini döşemede, bazı ipleri de yumurta ve sperm topaklarını korumak için kullanırlar.
Milimetrenin binde birinden daha ince olan bu iplik aynı kalınlıktaki çelik telden daha sağlamdır. Bu iplik kendi uzunluğunun dört katı kadar esneyebilir. Ayrıca çokta hafiftir; dünyanın çevresine sarılacak bu ipliğin ağırlığı sadece 320gr’dır.
Örümceğin ipliği ve kurduğu yuva kendisi için çok uygundur. Fakat aynı yuva avları için bir tuzaktır. Örümceğin ağı büyüklüğüne göre çok geniş bir sahayı işgal eder ama bu görüntü aldatıcıdır. Asıl yuvası ortada küçük bir yerdir. Gerisi ise avlar için tuzaktır.
Örümcek İpliğinin Yapısı
Sentetik ve tabii liflerden daha güçlü olan örümcek ipeğinin üretimi, sentetik iplik üreten fabrikalardakine kısmen benziyor. İpek yapımında kullanılan keratin isimli protein; tırnak ve saçlarımızda, kuşların tüylerinde, memelilerin boynuzlarında, yılanların pullarında bulunan çok yaygın bir proteindir.
İçinde birçok protein bulunan sıvı ipek maddesi, iplik haline gelmeden önce fışkırtılmak üzere bez kanalında ilerlerken, bu kanalın duvarını teşkil eden hücreler tarafından çok hızlı bir şekilde suyu çekilir; diğer kanaldaki hücrelerde hidrojen atomlarıyla bu suyu aside dönüştürürler. Yoğunlaşmış proteinler asit havuzuna girince, köprülerle birbirine bağlanarak iplik haline dönüşür. Bu sürecin alt birimlerinde, farklı iplik çeşitlerine göre farklı keselerde, farklı yollara sokularak daha değişik iplikler meydana getirilir.
Farklı kimyevi maddeler, farklı oranlarda ihtiyaca göre karıştırılarak çok farklı çeşitte ip üretilmesine olanak sağlar. Böylece avlanmada kullanılan iplikler yapışkan, avlanma sonunda avla yuvaya dönerken örümceğin üzerinde yürüdüğü ipler daha sağlam ve esnektir. Ayrıca avın sarıldığı ipler şerit şeklinde ve hareket ettikçe sertleşen özellikte, yumurta keselerini koruyan ipler mikroplara karşı antibiyotikli, asansör olarak kullandığı ipler kaygan, yuvanın ilk kuruluşundaki temel ipler ayrı kalınlıkta, aralarındaki atkılar ise daha incedir. Bütün bu iplikleri örümcek, ayaklarının estetik hareketleriyle yönlendirir ve yerli yerine yapıştırır. Bazı iplikleri örümcek ayağındaki tarakla tarayarak düzeltir. İpliklerin gerilime maruz kaldığında üzerinde çatlaklar oluşmaması için her tarafı sıvı bir malzeme ile kaplanır.
Estetik cerrahları bazı örümcek türlerine ait ipliği, hassas tendon ve eklem ameliyatlarında kullanmaya başlamışlardır.
Örümcekler ağlarını kurmada iplerini yapıştırdığı noktaları aralarındaki açıları, dengeli ve gerginliğin hesaplarını da yapar.
Örümcekler genelde böceklerle beslenirler. Aklımıza gelmeyecek taktiklerle birçok böceği yiyerek, ekolojik dengede önemli görevleri vardır. Böylece böceklerle baş etmemize yardımcı olurlar. Aksi halde böceklerin çokluğu ve mahsüllere verdiği zarar karşısında pes ederdik. Bunun yanında balık, hatta kuş ile beslenen örümcek türleride vardır.